Bella Martha (2001) của Đức, do Sandra Nettelbeck đạo diễn tuy gắn nhãn là phim tình cảm lãng mạn, nhưng có lẽ đó là cách phân loại hời hợt và dễ gây hiểu lầm cho những ai mong đợi nhiều tương tác gợi cảm từ đôi tình nhân. Bella Martha tập trung nhiều hơn vào hành trình nữ chính Martha dần cởi bỏ lớp vỏ của mình, đón nhận công thức mới vào cuộc đời. Tác phẩm mang phong cách làm phim đặc trưng của châu Âu mà nếu ai đã quen với kiểu làm phim của Mỹ thì có khi thấy chán.
Lý do tôi lôi phim Mỹ vào bởi vì Bella Martha (2001) có một bản remake ở Mỹ tựa là No Reservations (2007) của đạo diễn Scott Hicks, một bản phim mà Maddie Martha của Guardian gọi là “dog’s dinner” nếu đem lên bàn cân với Bella Martha – một bữa tiệc. Tôi đã xem hai bản phim và theo nhận định cá nhân, No Reservations không tới nỗi là thức ăn chó, nó là phim trung bình khi đứng một mình, nhưng sẽ hòa tan vào vạn vạn vạn những bộ phim tình cảm ồn ào, áp đặt cảm xúc khác của Mỹ.
Martha Klein là nữ bếp trưởng tài ba, yêu nghề, thành ra có hơi ám ảnh, phải đi trị liệu tâm lý. Một từ duy nhất để nói về Bella Martha, đó là “duyên dáng” (charming), đó là từ ngữ các nhà phê bình đều vô tình dùng chung với nhau khi nói về phim này. Cái duyên đến từ diễn xuất của Martina Gedeck, lẫn Sergio Castellitto, những khoảng lặng, âm thanh đơn giản, không lợi dụng nhạc nền dẫn dắt cảm xúc. Sau khi xem xong Bella Martha, tôi thấy mình bước đi mà như múa, tâm trạng phấn chấn, bộ não bị over-stimulated lâu ngày nay được giải phóng.
Martha qua cách thể hiện của Martina Gedeck hiện lên đầy nữ tính, quyến rũ, không phải kiểu “girl boss” miệng lưỡi sắc như dao, hay vung ra mấy câu punchline đầy giải trí. Cô có vấn đề trong việc bộc lộ cảm xúc của mình, vì vậy cô dùng một phương tiện mà mình giỏi nhất, đó là ẩm thực. Những đoạn độc thoại của Martha không chỉ bàn về thức ăn, đó là cách cô bày tỏ tình cảnh của mình, lẫn xoa dịu thần kinh bằng cách đặt nó vào vùng an toàn, vùng cô nắm chắc nhất đường đi nước bước, đó là ẩm thực. Điều này đương nhiên đã bị lược bỏ trong bản Mỹ.
“Tôm hùm trong bể lâu ngày sẽ tự ăn chính nó từ bên trong [hao mòn thịt], nên khi mua tôm hùm hãy kiểm tra lại vì con vật có thể nhẹ cân hơn vẻ ngoài. Đó là dấu hiệu nó đã ở trong bể quá lâu. Người ta tới nay vẫn còn tin vào việc luộc sống tôm hùm. Thật ra đó là cái chết đau đớn nhất cho nó. Cái chết lâu. Cách tốt nhất để giết một con tôm hùm đó là một cú đâm đúng kỹ thuật vào cổ”.
Đoạn trên Martha không nói về tôm hùm. Cô đang nói về cô, một con người tự ăn mòn chính mình từ bên trong (chứng cuồng kiểm soát) lẫn bị đun sôi từ bên ngoài (áp lực cuộc sống cá nhân và công việc). Đó là cách diễn đạt thường thấy trong điện ảnh, phép ẩn dụ, thay vì nói huỵch toẹt ra cảm xúc của mình như No Reservations đã chọn cho dễ. Thật ra khi mua tác quyền Bella Martha, hẳn người ta cũng hiểu cái hay của nó, chỉ có điều dường như nhà làm phim không đánh giá cao khả năng thưởng thức của khán giả nên quyết định đơn giản hóa bộ phim.
Bella Martha đã chứng minh rằng “less is more”. Bộ phim không sử dụng quá nhiều âm nhạc hay thoại mà có rất nhiều khoảng lặng cho khán giả thở cùng nhân vật, như khi Martha trốn trong kho nguyên liệu mỗi khi căng thẳng, hay chỉ đơn giản là tiếng khua chảo, khuấy nồi của gian bếp – đó là âm thanh cuộc sống và như vậy là đủ. Chúng ta không cần nhạc nền để biết lúc đó cần cảm thấy như thế nào, hay nhân vật cứ huơ tay múa chân để khán giả hiểu là họ đang tức giận.
Khả năng tiết chế, kiềm nén của Bella Martha mới khiến từng khoảnh khắc đáng trải qua, như bản nhạc có nốt trầm nốt bổng, không phải một chuỗi dài melodrama đặc nghẹt chuyển động, thông tin. Bởi vì không gian khi làm việc với Martha đầy lặng im, nên tiếng nhạc rộn ràng từ đài cassette của Mario mới thổi vào làn gió mới, bởi vì suốt đầu phim chúng ta không biết mặt mẹ con Christin và Lina, nên cuộc gặp đầu tiên với con bé trong bệnh viện mới trĩu nặng, nên khi Lina xem video của mẹ, ta mới bồi hồi về một người đã mất, một nhân vật ta sẽ không bao giờ được gặp.
Tất cả những thứ nho nhỏ đó làm nên Bella Martha đầy khác biệt, giúp nó vượt ra ngoài một phim tình cảm thông thường. Tôi thấy đây là phim tâm lý, slice of life thì đúng hơn, mặc dù cũng không thể phủ nhận tuyến tình cảm của Martha và Mario cũng rất tuyệt vời. Diễn biến tình cảm rất chậm, căng kéo, nhưng nhờ vậy mà đầy nhục cảm. Không hiểu sao trong Bella Martha ai cũng duyên dáng mà quyến rũ, từ ông anh hàng xóm tốt bụng tới nhà trị liệu, khi đứng chung với Martha đều tạo ra phản ứng hóa học rất đáng ngờ.
Một điều nữa cũng phải bàn tới, nhưng nó mang tính cá nhân nên bạn đọc cân nhắc, đó là khả năng khơi gợi sự quan tâm tới số phận nhân vật. Đây là tiêu chí đánh giá của riêng tôi để biết bộ phim đó có dành cho mình không. Khi chứng kiến bé Lina bỏ ăn, tôi đã thật sự lo lắng, tự động đặt mình vào hoàn cảnh của Martha, “Nếu là mình thì phải làm sao? Một cô bé mất mẹ và không muốn ăn, mình phải làm sao?”. Điều đó góp phần giữ tôi lại trên ghế để theo dõi diễn biến, để biết các nhân vật vượt qua như thế nào.
Phim hay không chỉ khiến bạn muốn xem tới cuối cùng, mà còn sống trong nó, tự tạo mối liên kết, xem như chuyện riêng tư của bản thân và đó mới là sức mạnh của điện ảnh: đồng cảm. Bella Martha giúp tôi nhớ lại lý do vì sao mình mê phim ảnh, không phải chỉ như phương tiện giải trí thông thường. Điện ảnh là môn nghệ thuật em út nên có lẽ vì vậy mà nó đã bị đánh giá quá khắt khe, trong khi dưới bàn tay bậc thầy, nó có khả năng vinh danh con người và cuộc đời, chứ không chỉ có hào quang phù phiếm.
Năm Của Anh, Ngày Của Em
Nghiệp quả và trò lùa gà tâm linh mới
