Nói thật là mình bị hớ khi mua cuốn này. Khi đọc tựa “Làm Người Là Như Thế Nào?”, tôi tưởng đây là cuốn sách nói về đi tìm ý nghĩa của việc làm người thông qua đối thoại về tôn giáo (với nhà sư) và khoa học (với nhà thần kinh học). Cho đến khi đọc hết nửa cuốn và xem kỹ lại tựa tiếng Anh, tôi mới tá hỏa. Hóa ra How To Be Human: The Manual khám phá cơ chế con người thông qua các khía cạnh như tiến hóa, suy nghĩ, cảm xúc, lòng trắc ẩn…
Làm Người Là Như Thế Nào? Có mệt lắm không?
Tuy bị “lệch” mục tiêu nhưng tôi cũng không thấy uổng phí khi quyết định dành thời gian đọc hết phần còn lại quyển sách. “Làm Người Là Như Thế Nào?” có 12 chương chính, mỗi chương nói về một khía cạnh của loài người, bao gồm: Tiến hóa, Suy nghĩ, Cảm xúc, Cơ thể, Trắc ẩn, Quan hệ, Tình dục, Trẻ nhỏ, Nghiện, Tương lai. Dù con người có đang làm tốt hay không những việc này, thì đó cũng là điều làm nên bản sắc loài người. Chúng ta suy nghĩ quá nhiều, dồn nén cảm xúc, hay hủy hoại mối quan hệ… Đó vẫn là thứ làm nên con người chúng ta.
Cấu trúc mỗi chương, một nửa sẽ là những chia sẻ, truyền đạt thông tin của Ruby Wax (sn 1953), cùng câu chuyện cá nhân của bà. Nếu bạn chưa biết thì Ruby Wax là diễn viên hài người Anh nên trong lối hành văn của bà thường bông đùa, thậm chí cợt nhả. Một số thông tin mà theo cách bà nói sẽ mang tính giải trí hơn là chính xác nên hãy chú ý. Ví dụ, sách có đoạn “…Freud xuất hiện và nói rằng tất cả là lỗi của chúng ta và chúng ta nên trả tiền cho những người như ông ấy để khám phá ‘cái tôi’, tức khuynh hướng hoang dã con người chúng ta”
Dù không có mấy hảo cảm với Freud, nhưng tôi phải nhắc rằng Freud không cho rằng tất cả là “lỗi của chúng ta” mà nhấn mạnh hơn vào nguyên nhân ở sang chấn gây nên bởi người chăm sóc chúng ta. Cũng trong đoạn này thuộc chương “Tiến Hóa”, có vẻ Wax không nghiêm túc mấy với loại hình trị liệu phân tâm học, điều có thể khiến độc giả chuyên ngành cảm thấy xúc xiểm. Nếu sự nhớ ra tác giả là diễn viên hài, bạn sẽ thấy đỡ phải chấp nhặt hơn đấy.
Nửa sau mỗi chương sẽ là cuộc trò chuyện giữa Ruby Wax và hai chuyên gia khác. Một người là nhà sư Gelong Thubten và người còn lại là nhà thần kinh học Ash Ranpura. Hai người này sẽ trình bày góc nhìn về mỗi khía cạnh con người theo quan điểm tôn giáo và thần kinh học. Những đoạn đối thoại này cũng thú vị nhưng cũng lan man vì có kha khá câu đùa qua lại, tuy hài hước nhưng đối với những ai quan tâm đến thông tin sẽ dễ mất tập trung.
Bản dịch tiếng Việt của Hoàng Đức Long mình thấy khá ổn. Chỉ có một vấn đề đó là các câu đùa khá khó truyền tải do khác biệt văn hóa. Dịch giả có cố gắng chú thích ở những đoạn chơi chữ, cũng như rất nhiều footnote để bạn đọc không bị hoang mang giữa một mớ từ vựng như chế độ ăn Paleo, Piccadily Circus, hay chat video với ai đó ở Timbuktu thì có ý nghĩa gì…
Sau cùng, điều quan trọng và có giá trị của cuốn sách này là các bài tập quán hiện ở chương 11. Thiền sư Thubten và Ruby sẽ hướng dẫn các bài quán hiện tương ứng với các vấn đề đã bàn luận trước đó. Tức ta sẽ có quán hiện suy nghĩ, quán hiện cảm xúc, quán hiện cơ thể… Thực chất, xuyên suốt quyển sách bạn cũng sẽ nghe nhắc nhiều đến quán hiện và xem nó như là phương pháp khắc phục các vấn đề ở mỗi chương.
Điều này thể hiện rõ ràng qua chương “Cơ Thể”. Mình thấy có một ý khá hay ho đó là nếu chỉ hùng hục tập gym cho mông cong ngực nở mà không thật sự chú ý đến sự thống nhất giữa cơ thể và tinh thần thì cũng không tốt. Lúc đó bạn sẽ chỉ là cái vỏ rỗng lực lưỡng. Các bộ môn đòi hỏi người tập chú ý đến tính cân bằng thân, tâm, trí như Yoga, Thái Cực Quyền thật ra vừa tốt cho cơ thể vừa tốt cho tâm trí, lại khiến cho ta linh hoạt hơn nhiều. Là người tập Yoga, mình xác nhận điều này đúng.
Sách “Làm Người Là Như Thế Nào?” dày gần 400 trang, tức là khá dày đối với dạng sách “đối thoại” hài hước. Tuy nhiên, bạn không cần phải đọc hết tất cả mà chỉ cần đọc những chủ đề bạn quan tâm và thấy cần thiết. Ví dụ như mình bỏ qua chương “Trẻ Em” và “Nghiện” vì hiện tại nó không liên quan lắm đến cuộc sống của mình, có thể sau này mình sẽ quay lại đọc chúng khi cần, nhưng không phải bây giờ.
“Làm Người Là Như Thế Nào?” giúp chúng ta hiểu về con người mình và cách đối mặt với thế giới vốn đang ngày càng trở nên phức tạp. Ngoài sách, các bạn có thể xem video buổi nói chuyện của các tác giả do Penguin Books tổ chức.
