Dune là tiểu thuyết khoa học viễn tưởng năm 1965 của tác giả người Mỹ Frank Herbert. Dune được xem là tiểu thuyết viễn tưởng vĩ đại mọi thời, là cái nôi ý tưởng cho mọi tác phẩm kỳ ảo sau này, kể cả tựa boardgame nổi tiếng Warhammer 40,000 cũng lấy nhiều chất liệu từ Dune.
Gần đây Dune gây sự chú ý trở lại đối với thế hệ trẻ nhờ tác phẩm điện ảnh của đạo diễn Denis Villeneuve với sự tham gia của loạt sao tên tuổi đóng vai chính lẫn phụ: Timothée Chalamet, Zendaya, Rebecca Ferguson, Oscar Isaac, Josh Brolin, Stellan Skarsgård, Dave Bautista, Jason Momoa, Javier Bardem…
Dune (2021) hứa hẹn sẽ là kiệt tác ngay từ khi trailer đầu tiên ra mắt năm 2020, rất trung thành với tác phẩm sách, giới thiệu được cho khán giả sơ lược một vài yếu tố quan trọng của Dune. Đặc biệt là nỗi sợ và bài chú đánh bật nỗi sợ mà Paul khấn gần cuối trailer: I must not fear. Fear is the mind-killer.
Đó không phải là câu thoại khuôn sáo thường thấy trong phim kỳ ảo, đó là Litany Against Fear, bài trì chú giúp chống lại nỗi sợ mà tầng lớp học thức trong thế giới của Dune thường được dạy, giúp họ tập trung trong thời điểm nguy khó. Đầy đủ bài chú như sau:
I must not fear. (Ta không được sợ hãi.)
Fear is the mind-killer. (Sợ hãi giết chết tâm trí.)
Fear is the little-death that brings total obliteration. (Sợ hãi là cái chết nhỏ mang đến sự hủy diệt hoàn toàn.)
I will face my fear. (Ta sẽ đối mặt nỗi sợ.)
I will permit it to pass over me and through me. (Ta để nỗi sợ ào qua và xuyên người ta.)
And when it has gone past, I will turn the inner eye to see its path. (Và khi nó đã qua, ta sẽ hướng mắt nhìn vào trong để thấy đường đi của nó.)
Where the fear has gone there will be nothing. Only I will remain. (Nơi nỗi sợ đi qua chẳng còn lại gì. Chỉ còn lại chính ta.)
Litany Against Fear – Dune
Tư tưởng này bắt nguồn từ câu thoại của Julius Caesar trong kịch Shakespeare: “A coward dies a thousand times before his death, but the valiant taste of death but once. It seems to me most strange that men should fear, seeing that death, a necessary end, will come when it will come.” (Lược dịch: Kẻ hèn nhát chết vạn lần trước khi chết thật, nhưng bậc anh hào chỉ nếm trải cái chết một lần duy nhất. Thật lạ khi con người lại phải sợ hãi, hãy xem cái chết là kết cục cần thiết, nếu đến thì đến”.)
Trong thế giới của Dune, Litany Against Fear đã có mặt từ thời Butlerian Jihad: “I have no fear, for fear is the little death that kills me over and over. Without fear, I die but once.” (Ta không sợ hãi, vì nỗi sợ là cái chết nhỏ nhoi giết ta hết lần này đến lần khác. Không còn nỗi sợ, ta chỉ có phải chết một lần). Phiên bản dài hơn có mặt vào thời của Paul được cho là bắt nguồn từ các Bene Gesserit (đọc bài viết này để biết họ là ai), bởi quá trình luyện tập khắc nghiệt của họ.
Bài trì chú được các chuyên gia đánh giá là bám sát kiến thức thần kinh học, tâm lý học chứ không hề khuôn sáo. Sau đây là một số phân tích của bác sĩ nhi khoa Alison Escalante, tác giả có nhiều bài viết tâm lý học cho Forbes và Psychology Today.
I must not fear. Fear is the mind-killer.
“Ta không được sợ hãi. Sợ hãi giết chết tâm trí“.
Nỗi sợ xuất phát từ hạch hạnh nhân amygdala trong não của động vật có xương sống phức tạp, báo hiệu nguy hiểm cho cơ thể, kích hoạt phản ứng chiến hay chạy. Tuy nhiên não người có khả năng nhận thức cao hơn, có thể điều chỉnh nỗi sợ thông qua những trải nghiệm học được. Đó là lý do khi chơi trò chơi mạo hiểm như tàu lượn siêu tốc hay nhà ma, ta lại cảm thấy phấn khích. Thế nhưng nếu đối mặt với nguy hiểm ảnh hưởng tới tính mạng, khả năng nhận thức cao hơn của não có thể bị tắt đi, chỉ còn lại phản ứng chiến hay chạy.
Nói cách khác, bộ não đã ngập trong nỗi sợ. Phần vỏ não trước có khả năng suy nghĩ chiến lược cũng bị tắt. Loại sợ hãi này thật sự là “mind-killer” vì đã làm suy giảm khả năng trí óc. Dưới ảnh hưởng của nỗi sợ này, chúng ta sẽ hành động mang tính bản năng loài vật hơn là con người.
I will face my fear.
“Ta sẽ đối mặt với nỗi sợ. Ta để nỗi sợ ào xuyên qua người ta.”
Các nghiên cứu tâm lý học hiện đại đã đề cập đến vấn đề này: tránh né cảm xúc tiêu cực chỉ khiến chúng mạnh mẽ hơn. Điều này đặc biệt đúng với nỗi lo và nỗi sợ, trong đó phương pháp trị liệu quan trọng đó là giúp đối tượng đối mặt với thứ gây nên nỗi sợ để dần đẩy lùi chúng.
Trên thực tế, các nghiên cứu về tâm lý học tích cực cũng như khoa học hạnh phúc đã chỉ ra rằng, ngồi lại với cảm xúc tiêu cực sẽ giúp thuyên giảm chúng và giúp chúng ta hạnh phúc. Đối mặt với cảm xúc khác với ngập chìm trong nó nhé.
Để nỗi sợ xuyên qua người là một liệu pháp thực hành chánh niệm, rằng nỗi sợ là thứ tách biệt và chúng ta có thể quan sát được nó, để nó trôi qua mà bản thân không bị tổn hại. Xin lưu ý: phương pháp này không dùng để xử lý những ký ức đau buồn. Đối với chấn thương trong ký ức, có những cách trị liệu khác. Xin hãy tìm gặp bác sĩ.
Only I will remain.
“Nơi nỗi sợ đi qua chẳng còn lại gì. Chỉ còn lại chính ta.”
Bước cuối cùng của thực hành chánh niệm loại bỏ nỗi sợ. Bằng cách “hướng mắt nhìn vào trong nhìn đường đi” của nỗi sợ, ta đang xử lý trải nghiệm vừa qua, đồng thời đưa ra giải pháp. “Nơi nỗi sợ đi qua chẳng còn lại gì” bởi sợ hãi đã rời khỏi chúng ta.
Sau cùng là tuyên bố chiến thắng “Chỉ còn lại chính ta”. Đó là bài học của việc đối mặt với nỗi sợ và xử lý chúng một cách có ý thức: ta là người sống sót.
