Dune (2021): Part One là tác phẩm chuyển thể xuất sắc của đạo diễn Denis Villeneuve. Sau thời gian lock-down, Dune có chiếu trễ hơn tại Việt Nam nhưng người viết khuyên các bạn hãy ra rạp để trải nghiệm Dune đầy đủ hơn với hình ảnh tráng lệ và âm nhạc phi thường của Hans Zimmer.
Tuy khá trung thành với nguyên tác, Denis Villeneuve cũng phải có chút biến tấu để dễ tiếp cận khán giả cũng như thời lượng phim. Đa phần các thay đổi đều hợp lý, thậm chí khiến tác phẩm hay hơn. Tuy nhiên, có một thay đổi quan trọng ảnh hưởng đến cách hiểu của khán giả về bộ phim cùng nhân vật.
Cú quay đầu của nhà sinh thái học Liet Kynes
Thay đổi đáng chú ý đó là nhân vật Liet Kynes, nhà sinh thái học và cũng là Phán Quan Cho Những Thay Đổi. Trong truyện, Kynes là nam giới, là cha của Chani – người về sau sẽ là thiếp của Paul Atreides (thủ vai bởi Zendaya). Trong phim, Kynes được đổi lại là phụ nữ, tức có thể cô là mẹ của Chani, bà ngoại của Leto Atreides II và Ghanima Atreides sau này.
Trong phim, có thể do gấp gáp trong thời lượng, đã không miêu tả kỹ khoảnh khắc Kynes chọn theo phe nhà Atreides. Theo tiểu thuyết, Leto Atreides có tổ chức một tiệc nhỏ để tìm hiểu giới tinh hoa ở Arrakis đồng thời thông báo kế hoạch cai trị của gia tộc tại đây. Trước đó, nhà Harkonnen đã tiếp cận và ép Kynes phá hoại nhà Atreides, nhưng chính tại bữa tiệc này, Kynes cảm kích lòng nhân hậu và chính trực của Atreides mà quyết định giúp đỡ họ.
Cái chết của Kynes trong phim hẳn cũng sẽ khiến nhiều khán giả thắc mắc, đúng không? Trong truyện, Liet Kynes bị nhà Harkonnen bắt lại và bỏ trên sa mạc trong tình trạng không quần áo bảo hộ, mất nước, sốc nhiệt và thiệt mạng bởi bão hương dược.
Trong phim, sự hy sinh của Kynes có phần ấn tượng hơn. Khán giả sẽ thấy cô chủ động dùng thiết bị để gọi một con giun cát đến, tay thủ sẵn 2 cái móc thì bị quân Sardaukar (quân Hoàng Đế) đâm xuyên tim. Trong lúc hấp hối, cô vẫn gọi giun cát và nói: “Ta chỉ có một Chúa công duy nhất. Là Shai-Hulud”. Giun cát trồi lên, nuốt chửng cô cùng đám Sardaukar.
Shai-Hulud là cách dân Fremen ở Arrakis gọi loài giun cát. Đối với cư dân Fremen, sinh vật này là biểu tượng tinh thần cho đức tin và là hiện thân vật lý của Vị thần duy nhất trong tôn giáo Zensunni thuở ban đầu của họ. Giun cát còn có nhiều tên gọi khác, đáng chú ý bên cạnh Shai-Hulud là The Maker (Ngài Tạo, chi tiết con dao trao cho Jessica). Shai-Hulud là biến thể từ tiếng Ả Rập Shay-Khulud, tức “Điều Vĩnh Hằng”, “Thứ Bất Diệt”.
Cái chết của Kynes trong phim để lại nhiều câu hỏi cho những khán giả hoài nghi. Nhiều người cho rằng Kyne vẫn còn sống, bởi cô chủ động gọi giun cát lên chắc chắn là có ý đồ. Đồng thời cuối phim ta sẽ thấy hình bóng một người giống Kynes đang cưỡi giun cát. Chi tiết này từng được đặt câu hỏi cho nữ diễn viên Sharon Duncan-Brewster, nhưng cô không tiết lộ.
Mối quan hệ với Jamis
Mối quan hệ với Jamis và ảo ảnh Paul nhìn thấy trước Jamis cũng là một điểm dễ khiến người xem khó hiểu dù đã đọc nguyên tác.
Trong truyện lẫn phim, Paul phải vượt qua thử thách giao đấu với Jamis theo luật amtal và đương nhiên cậu đã thắng, theo luật của trận chiến luôn phải có một người chết nên Paul phải giết Jamis dù không muốn. Jamis cũng là người khiến Paul “trao hơi ẩm cho người đã khuất”, cậu đã khóc. Nên biết, nước, hơi ẩm cơ thể là tài sản quý giá ở Arrakis, khiến nước mắt Paul rơi cho Jamis có tầm quan trọng như thế nào.
Trước trận giao đấu với Jamis, trong phim người xem sẽ thấy Paul có ảo ảnh nhìn thấy trước Jamis đang dạy cậu những cung cách sa mạc, có vẻ như hai người sẽ là bạn. Thế rồi Paul phải giao đấu với Jamis và giết anh ta, vậy thì làm sao có chuyện Jamis dạy dỗ Paul?
Đáp án đó là tương lai biến thiên. Paul Atreides có năng lực tâm linh mạnh mẽ, cậu cảm nhận được tương lai, nhưng tương lai ấy sẽ thay đổi liên tục dựa theo hành động của chúng ta, thậm chí là của người khác. Trong truyện có đề cập đến vấn đề này trước trận chiến với Jamis như sau:
Linh giác đã cho cậu biết vô vàn trải nghiệm, nói bóng gió về những dòng chảy mạnh nhất trong tương lai và những chuỗi quyết định dẫn dắt dòng chảy đó, nhưng đây là thực tại-lúc này. […’] Cậu nhận ra bất cứ cái gì cũng có thể làm lệch chuyển hướng tương lai ở đây. Ai đó húng hắng ho trong đám đông những kẻ quan sát, một sự sao nhãng. Một biến thiên trong độ sáng của một quả cầu, một bóng đen lừa dối.
– Dune, Trang 406
Tức, khi ngồi trên trực thăng, Paul và Jamis đã có thể là bạn, nhưng khi cậu đáp xuống, tìm đến những người Fremen, một loạt sự kiện khác xảy ra, Paul và Jamis đã phải đối đầu. Chi tiết này là cách diễn giải khác của Denis về mối quan hệ và cảm xúc của Paul dành cho Jamis, cũng như biến thiên tương lai. Có điều người xem sẽ phải tự xâu chuỗi một chút mới hiểu được.
Con chuột nhảy sa mạc
Đây không phải chi tiết khác với sách, chỉ là chưa đề cập đến, có thể sẽ xuất hiện trong Part Two của Dune. Ở đây, người viết chỉ muốn giải thích vì sao con chuột này lại xuất hiện khá nhiều trong phim và có vẻ tạo sự hứng thú nơi Paul.
Con chuột này dân Fremen gọi là Muad’Dib, đó cũng là cái tên Paul chọn khi gia nhập dân Fremen – Paul Muad’Dib, dựa theo loài chuột sa mạc ấy, loài tượng trưng cho cung cách Arrakis.
Tên anh chọn làm chúng tôi vui lòng. Muad’Dib hiểu tường tận cung cách sa mạc. Muad’Dib tự tạo nước cho mình. Muad’Dib trốn mặt trời và đi lại ban đêm khi trời mát mẻ. Muad’Dib mắn đẻ, nhân lên trên khắp xứ này. Muad’Dib được chúng tôi gọi là ‘thầy-của-các-cậu-con-trai’. Đó là một cái nền vững mạnh để anh xây dựng đời mình…
Dưới đây là danh sách các cảnh bị cắt khỏi bản phim sau cùng của Dune (2021). Có thể thấy vị đạo diễn cũng đã trung thành hết sức với nguyên tác nhưng có lẽ thời lượng và các yếu tố kinh doanh khác không cho phép. Liệu chúng ta có thể mong chờ một Dune Denis’s Cut?
UPDATE: Denis Villeneuve đã xác nhận sẽ không có director’s cut nào cả, không có bản phim full 6 tiếng nào. “Director’s cut là thứ các bạn đã được xem ngoài rạp rồi” – trích lời vị đạo diễn.
