Sau nhiều lần bị trì hoãn vì đại dịch Covid, phim Dune của đạo diễn Devis Villeneuve cuối cùng đã được công chiếu tại các cụm rạp trên toàn quốc, các bạn có thể đọc đánh giá chi tiết bộ phim này qua bài Dune (2021) đánh dấu sự trở lại của thể loại khoa học viễn tưởng trên màn ảnh rộng.
Như đã nhắc đến trong các bài viết trước về Dune thì hành tinh Arrakis là địa điểm quan trọng, nơi xảy ra nhiều diễn biến chính của câu chuyện. Hành tinh bị bao phủ bởi sa mạc này trở thành điểm nóng vì nó là nguồn cung Spice, hay Hương dược, thứ hàng hóa quý giá nhất vũ trụ Dune.
Hương dược dưới dạng tinh thể lẫn trong biển cát của Arrakis và chỉ có thể được thu hoạch bằng cách lọc cát bằng những phương tiện phù hợp, đó là một quá trình nguy hiểm chết người, bởi những con Sandworm (Giun Cát) khổng lồ luôn chực chờ nuốt chửng bất kỳ kẻ nào cố gắng làm điều đó.
Bản thân Sandworm của Frank Herbert được truyền cảm hứng từ những con rồng trong thần thoại châu Âu, ví dụ như con rồng tà ác trong Beowulf hoặc con rồng canh giữ bộ lông cừu vàng (Golden Fleece) trong thần thoại Hy Lạp. Như vậy, nếu ví Arrakis là kho báu Hương dược khổng lồ, lũ Sandworm chính là con rồng canh giữ nó.
Với những người mới làm quen với vũ trụ Dune, họ sẽ sớm cảm thấy rối rắm, vì thế giới của Arrakis quá u ám và khô khan theo nghĩa đen, có rất nhiều thứ to lớn, khó hiểu về hành tinh này cũng như những sự vật, sự việc mang tính biểu tượng của nó, ví dụ như nguồn gốc của Sandworm.
Thậm chí một số khán giả có kiến thức sẽ đặt ra câu hỏi rằng vì sao Arrakis không có cây cỏ, không có đại dương, mà vẫn có đủ Oxy cho con người hít thở? Bởi ví dụ như ở Trái Đất, thì hầu hết Oxy được cung cấp từ sinh vật phù du, tảo biển, cây cối, các loài thực vật trôi nổi ở đại dương… mà Arrakis dường như không có.
Thực ra đó chính là cái hay ho trong thế giới mà Frank Herbert đã sáng tạo. Để tạo nên một tác phẩm khoa học viễn tưởng vĩ đại, nó phải có cơ sở là những yếu tố khoa học đủ hợp lý để làm nền tảng, Herbert đã xây dựng hệ sinh thái cho Arrakis một cách rất độc đáo và vẫn còn được bàn luận tới tận ngày nay.
Thoạt nhìn Arrakis như là một hành tinh chết, nhưng thực ra sức sống của nó rất mãnh liệt và được duy trì song song với vòng đời của lũ Sandworm. Đó cũng là lý do mà người Fremen gọi Sandworm là Ngài Tạo (The Maker) vì vai trò to lớn trong hệ sinh thái của hành tinh mà bài viết này sẽ chỉ ra một số điểm đáng lưu ý.
1- Giun Cát ăn gì để sống và nó có vai trò như thế nào đối với Arrakis?
Sandworm là những sinh vật khổng lồ, đường kính miệng có thể lên đến 80 mét và chiều dài lên đến 2.4 km hoặc hơn. Mặc dù to lớn như vậy, chúng lại ăn những loài phù du sinh vật nhỏ lẫn trong cát, gọi là Sand Plankton. Khi liên tục hút cát vào cái miệng khổng lồ, nó cũng lọc ra tỷ tỷ con Sand Plankton để ăn.
Trong một đại dương cát, Sandworm cũng như những con cá voi, ăn những con phù du sinh vật bé nhỏ. Nó cũng ăn tất cả những thứ gì có thể cho được vào mồm, bao gồm những con Sandworm nhỏ hơn, bất kỳ con người xấu số nào, hoặc những kẻ ngoại giới đến để khai thác Hương dược.
Trong quá trình tiêu hóa, Sandworm thải ra Oxygen, chúng là một nguồn cung cấp dưỡng khí chính cho hành tinh, giúp người có thể sống được trên Arakkis. Mặc dù gần như có thể ăn mọi thứ, Sandworm lại không thể hấp thụ một lượng nước quá lớn, vì nước gần như là độc tố giết chết chúng.
Như vậy, để sinh tồn, Sandworm phải tránh nước, và trên thực tế là trên bề mặt hành tinh Arakkis cũng không có một lượng nước đủ lớn để có thể giết nó, điều này lại liên quan mật thiết đến dạng ấu trùng của Sandworm, gọi là Sandtrout – những sinh vật đã khiến Arakkis trở thành hành tinh cát.
2- Sandtrout – các “Little Maker” và cách chúng biến Arrakis thành sa mạc?
Như đã nói ở trên, Sandtrout là dạng ấu trùng của Sandworm ẩn sâu dưới lòng cát, không ai biết chúng được mang đến Arrakis từ đâu, có thể là hàng tỷ năm trước. Người ta chỉ biết rằng hành tinh Arrakis từng xanh tươi và phì nhiêu, nhưng nó đã trở thành sa mạc cằn cỗi sau khi Sandtrout xuất hiện.
Sandtrout to và dài như những con đĩa, được gọi là “Những kẻ đánh cắp nước” (Water Stealers), bởi khi bắt đầu phát triển lên với cấp số nhân, chúng hấp thụ nước và liên kết lại với nhau với số lượng cực lớn để “khóa chặt” nước ở các tầng địa chất sâu bên dưới hành tinh, tạo thành một túi nước lớn nhưng không thể chạm tới bề mặt.
Chúng làm như thế là vì để sinh tồn cả, bởi Sandworm không thể phát triển ở một bề mặt hành tinh ngập nước. Cứ như vậy, Sandtrout biến đổi một Arakkis xanh tươi trở thành xứ cát, phù hợp cho giống loài của nó phát triển, lúc này Sandtrout mới có cơ hội để tiến hóa thành Sandworm khổng lồ.
Sandtrout bài tiết ra những chất thải đặc biệt, khi chất này thấm nước, chúng sẽ biến thành tiền chất của Hương dược và tạo điều kiện cho một loại nấm phát triển, nấm lại sinh ra khí ga, đến một thời điểm nào đó, khí ga này được nén tới mức độ quá tải và phát nổ, các vụ nổ giúp hòa trộn tiền chất Hương dược lên lớp cát của bề mặt hành tinh.
Phản ứng nổ nói trên sẽ giết chết hàng triệu triệu con Sandtrout, chỉ một số ít trong đó không chết mà chỉ bị “choáng” bởi vụ nổ khí ga, lúc đó chúng sẽ thu mình vào một trạng thái “bán ngủ đông” trong vòng 6 năm trước khi trở thành một con Sandworm nhỏ, dài khoảng 9 mét và bắt đầu một chu kỳ sống mới.
Trong quá trình nuốt cát để kiếm ăn, những con Sandworm đó lại sẽ vô tình hòa trộn và phân bố số tiền chất của Hương dược sau các vụ nổ một cách đồng đều trên bề mặt. Khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và gió, chúng sẽ kết tinh thành Hương dược thành phẩm mà sau đó con người thu thập để sử dụng.
3- Sand Plankton và chi tiết gây tranh cãi trong hệ sinh thái của Arakkis
Như vậy, bạn đã nắm rõ nguồn gốc của Sandworm, chúng ăn gì, Hương dược từ đâu ra, Sandtrout là gì và vì sao chúng khiến Arakkis trở thành hành tinh sa mạc. Tuy nhiên có một số chi tiết không rõ ràng trong vòng đời của Sandworm và nó bắt đầu với Sand Plankton – các sinh vật phù du trong cát.
Chúng ta biết rằng Sand Plankton có tên khoa học là Phylum protochordata, chúng ăn Hương dược thành phẩm trên bề mặt Arrakis (được Sandworm trộn đều) để sống, sau đó lại trở thành thức ăn cho Sandworm. Tuy nhiên, những con Sand Plankton may mắn không bị ăn thì sẽ lớn thành Sandtrout (Little Maker) và bắt đầu công cuộc đi “giấu nước”.
Các bạn có thể hiểu về vòng đời hoàn chỉnh của Sand Plankton, Sandtrout và Sandworm trong hình sau:
Lỗ hổng duy nhất là nguyên tác Dune và các tác phẩm về sau này cũng chưa có lý giải cụ thể, chi tiết về cách mà Sand Plankton được sinh ra như thế nào, ví dụ như chúng là sản phẩm của Sandtrout hay Sandworm thì cái này chưa được làm rõ, có thể tác giả muốn để không gian cho người đọc tưởng tượng.
Việc xây dựng nên một hệ sinh thái độc đáo như vậy là minh chứng cho sự đầu tư nghiên cứu và động não suy nghĩ của Frank Herbert khi thiết lập nên vũ trụ Dune, và cũng là lý do giúp cho nguyên tác được đánh giá là kinh điển, trở thành tư liệu tham khảo mẫu mực cho những tác phẩm sau này.
