Ứng viên cho hạng mục Phim Hay Nhất
The Banshees of Inisherin là tựa phim bi hài kịch do đạo diễn người Anh gốc Ireland Martin McDonagh đạo diễn, viết kịch bản và đồng sản xuất. Lấy bối cảnh trên hòn đảo nhỏ hư cấu ở phía Tây đảo lớn Ireland, phim chọn mốc thời gian là năm 1923 một cách có chủ đích, ngay sau cuộc chiến tranh giành độc lập của Ireland, từ đó trở thành phép ẩn dụ truyền tải thông điệp phản chiến sâu sắc. Mình xem phim này trước khi nó xuất hiện trong danh sách đề cử Oscar 2023 và cho rằng The Banshees of Inisherin là ứng viên nặng ký của hạng mục Best Picture năm nay.
Bối cảnh hòn đảo hư cấu Inisherin rất đơn giản, có phần đơn điệu, phim chủ yếu xoay quanh hai nhân vật chính là nhạc sĩ dân gian Colm Doherty (Brendan Gleeson) và người chăn gia súc Pádraic Súilleabháin (Colin Farrell). Bản thân Pádraic là người đàn ông tốt bụng, luôn sống chan hòa với cư dân trên đảo, nhưng anh ta lại quá “đơ” và “vô tri” đối với Colm, người nghệ sĩ già hiện đang trong giai đoạn chuyển biến mạnh mẽ về tâm lý và mong muốn dành phần đời còn lại của mình để sáng tác những bản nhạc sẽ giúp tên tuổi ông được ghi nhớ mãi.
Colm không sai, diễn biến tâm lý của ông cũng không phải chuyện lạ, khoa học đã chứng minh con người thường xuyên thay đổi tâm tư tình cảm ở từng giai đoạn của cuộc đời, đặc biệt là ở tuổi thành niên và khi về già. Đây cũng là chi tiết đậm triết lý nhân sinh, hiện tượng vạn vật luôn luôn biến đổi thực chất lại là trạng thái bình thường của thế gian, đó là sự vô thường. Bạn không thể cưỡng cầu, ép buộc điều gì đó giữ nguyên mãi mãi, trong trường hợp này là tình bạn của Colm và Pádraic.
Cuộc sống của Pádraic trở nên bất ổn khi mất đi người bằng hữu suốt đời, người bạn nhậu không thể thiếu trên hòn đảo nhỏ tẻ nhạt chỉ có một cái quầy bar, một cái nhà thờ và một ông cảnh sát, họ thậm chí còn chả thể tránh mặt nhau. Pádraic không ngừng gặng hỏi, tự trách bản thân, cố gắng tìm hiểu xem mình đã làm gì sai đối với Colm để bị đối xử lạnh lùng như vậy.
Ban đầu, bạn có thể sẽ cảm thấy Colm thật vô lý, nhiều người sẽ chỉ trích gã nghệ sĩ già vì sự khắc nghiệt của ông ta, nhưng rồi khán giả cũng sẽ sớm nhận ra rằng dù rất khó chấp nhận, mâu thuẫn vẫn sẽ luôn xảy ra, tương tự như xung đột tôn giáo và sắc tộc vậy. Khi gặp vấn đề với sự “thay lòng đổi dạ” – “a change of heart”, đôi khi bạn không thể làm gì khác.
Giải pháp duy nhất cho mối quan hệ của họ cũng tương tự như của cuộc nội chiến, đó là sự thỏa hiệp. Tuy nhiên, chính vì thỏa hiệp bất thành mà tai họa đã giáng xuống hòn đảo nhỏ này. Pádraic càng nói nhiều, Colm càng bực bội, sự cố chấp và thiếu cảm thông của cả hai dẫn đến kết cục đau lòng cho chính họ lẫn người và vật xung quanh.
Xung đột chưa bao giờ dứt tại Ireland
Như tiêu đề, bối cảnh phim dễ dàng cho thấy nó ám chỉ Xung đột vũ trang tại Bắc Ireland – cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo và tín ngưỡng đã ám ảnh hòn đảo Ireland và các cư dân của nó kể từ thời kỳ Trung Cổ. Ireland thuộc một trong 6 quốc gia chính lưu giữ nền văn hóa Celtic và phát triển hòa hợp với Thiên Chúa Giáo, cho đến khi người Anh đến xâm chiếm và quá trình thuộc địa hóa gây ra xung đột đẫm máu kéo dài nhiều thế kỷ sau đó.
Trong lịch sử, các vị Vua và Nữ Vương Anh không ngừng cho dân Anh đến định cư ở Ireland, họ luôn ngụy tạo ra cái cớ gì đó để chiếm đất, tranh giành quyền kiểm soát hòn đảo lớn này với dân bản địa và đến khi phong trào Kháng Cách nổ ra khắp châu Âu, Ireland cũng bị chia cắt bởi sự khác biệt trong tôn giáo, tín ngưỡng, giữa những người theo Thiên Chúa Giáo và những người theo Tin Lành.
Xung đột ở Ireland từ đó leo thang và vẫn tiếp diễn cho đến năm 1922, vùng Nam Ireland chủ yếu là dân Thiên Chúa giáo trở thành nước Ireland tự do với thủ đô là Dublin, trong khi vùng Bắc Ireland trở thành chính thể thuộc Anh (Vương Quốc Liên Hiệp Anh và Bắc Ireland như chúng ta đã biết), sự kiện chia cắt này của đảo quốc được gọi là Partition of Ireland. Thế giằng co giữa hai chính thể nói trên dẫn đến tiếng súng không bao giờ dứt trên hòn đảo Ireland.
Trong phim, khi tiếng súng từ cuộc nội chiến vang lên từ phía đảo lớn, nó cũng đánh dấu cho mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa Colm và Pádraic. Sự phản kháng của Colm ngày càng nghiêm túc hơn trước những nỗ lực giao tiếp từ người bạn cũ. Cuối cùng, Colm đưa ra tối hậu thư cho Pádraic: mỗi khi Pádraic làm phiền ông ta hoặc cố gắng nói chuyện với ông ta, Colm sẽ chặt một ngón tay trái của chính mình bằng chiếc kéo xén lông cừu.
Sự đổ vỡ trong tình bạn của Colm và Pádraic là phép ẩn dụ tuyệt vời cho việc chia cắt đất nước, cũng như sự giải thể của Royal Irish Regiment (Trung Đoàn Hoàng Gia Ireland) – lực lượng vũ trang giàu truyền thống của Ireland hoạt động từ năm 1684 đến năm 1922. Họ đã là những người đồng chí, đồng đội sát cánh cùng nhau trong Chiến tranh thế giới thứ nhất giờ đã quay mặt đối đầu nhau vì những mâu thuẫn nội tại mà không ai chịu nhường ai.
Một số người đã chiến đấu giành độc lập với Quân đội Cộng hòa Ailen ủng hộ hiệp ước tạo ra Nhà nước Tự do thuộc Khối Thịnh Vượng Chung Anh; những người khác phản đối quyết liệt, tin rằng Ireland phải thống nhất và hoàn toàn không có sự can dự của Anh. Nó giống như Colm yêu cầu sự yên tĩnh để phát triển nghệ thuật – lý tưởng và lẽ sống của ông, trong khi Pádraic lại cảm thấy không có lý do gì để cắt đứt tình bạn lâu nay giữa họ. Tự do hay thống nhất, âm nhạc hay tình bạn, mọi người đều có lý do của mình, chúng đều hợp lý và nguyên nhân xung đột từ đó mà ra.
Tiếng thét của nữ thần báo tử ở Inisherin
Tên gọi của nữ thần báo tử – “Banshees” trong tiêu đề (và cũng là tên của bản nhạc mà Colm sáng tác) cũng là chi tiết đáng lưu ý. Banshee là thực thể siêu nhiên trong văn hóa dân gian Ireland, họ được mô tả là những linh hồn hét lên và than khóc, báo hiệu rằng một thành viên trong gia đình sẽ sớm qua đời. Trong The Banshees of Inisherin, không có Banshee theo nghĩa đen, nhưng rõ ràng đó là vai trò mà bà McCormick (bà lão hút tẩu) và cả bài nhạc của Colm đảm nhận. Khi tiếng nhạc của Colm vang lên, bi kịch sẽ xảy ra, và bà McCormick dự đoán rằng sẽ có những cái chết.
Cuộc chiến giữa Colm và Pádraic, cũng như cuộc nội chiến Ireland, xuất phát từ sự cố chấp của một nhóm người, hoặc của các lãnh đạo tôn giáo và chính trị, nhưng nó lại sẽ khiến những kẻ vô tội xung quanh chịu thương vong, như con lừa Jenny, như chàng trai trẻ Dominic, như người chị Siobhán (Kerry Condon) của Pádraic vì không chịu nổi sự căng thẳng mà phải rời đi nơi khác sinh sống. Đạo diễn Martin McDonagh rõ ràng đang đau đáu về tình trạng bạo động ở Bắc Ireland, bởi chiến loạn sẽ luôn gây ra cảnh sinh ly tử biệt.
Phim kết thúc khi xung đột giữa Colm và Pádraic vẫn chưa được giải tỏa, bản nhạc của Colm có thể lưu truyền đời đời không chưa ai biết được, tình bạn giữa hai người đàn ông có được nối lại hay không, nghe có vẻ càng bất khả thi hơn. Chỉ biết rằng khói lửa bốc lên, máu đã đổ, và người đã chết. The Banshees of Inisherin mang thông điệp phản chiến mạnh mẽ, châm biếm sự cố chấp của những tham vọng chính trị, niềm tin tôn giáo mù quáng và sự thiếu đồng cảm có thể gây ra hậu quả khủng khiếp như thế nào.
